Wyzwania związane z godzeniem ról rodzica i pracownika

Powrót rodziców dzieci z niepełnosprawnościami na rynek pracy. Szanse i bariery - konferencja pod tym tytułem odbyła się 29 maja w Krakowie. Geneza mojego w niej uczestnictwa jest następująca - w kwietniu otrzymałam informację, że zostałam wyróżniona w konkursie Najlepsze praktyki w zakresie godzenia roli rodzica dziecka z niepełnosprawnością z aktywnością zawodową i społeczną. 

Bardzo miła to była wiadomość i miłe wyróżnienie. Poinformowano mnie, że nagrody i wyróżnienia będą wręczane podczas konferencji majowej. Po jakimś czasie organizatorzy zwrócili się do mnie z pytaniem, czy nie chciałabym powiedzieć kilku słów podczas konferencji na temat wyzwań związanych z godzeniem ról rodzica i pracownika. Zgodziłam się. 

Tekst mojego wystąpienia zamieszczam na końcu tego wpisu, prawa autorskie do niego ma Fundacja Imago i Fundacja Instytut Rozwoju Regionalnego, organizatorzy konferencji. Obie fundacje realizują projekt pod hasłem Jestem mamą. Nie rehabilitatką. Jestem tatą. Nie terapeutą (strona projektu na FB),  w ramach którego zorganizowana została konferencja.

Konferencja składała się z dwóch części - po podsumowaniu projektu dokonanym przez koordynatorkę i lidera projektu wypowiadali się przedstawiciele strony pracodawców, w części drugiej głos zabrali rodzice. Smutny jest fakt, że na drugiej części nie został nikt z zaproszonych oficjeli. Zadałam organizator0m pytanie, jaki jest sens organizowania takich spotkań, skoro zainteresowanie przedstawicieli władz/urzędów jest tak powierzchowne. Dowiedziałam się, że wnioski z projektu i organizowanych konferencji przekazywane są na bieżąco podczas spotkań z decydentami, także w formie pisemnej jako uwagi do projektów ustaw. Jako przykład podano kilkanaście stron uwag do zmian w przepisach o świadczeniu pielęgnacyjnym. Organizacja takich spotkań jest więc ważna, niezależnie od zainteresowania nimi (lub jego braku). 

Podczas konferencji poruszono kilka interesujących kwestii - lider projektu podał przykłady spoza granic Polski - usług regeneracyjnych, miejsc wytchnienia dla pracujących rodziców dzieci niepełnosprawnych, ośrodków krótkiej przerwy, uczestnicy konferencji podali przykłady z Wrocławia i Poznania - sieci usług wolontariackich, domu krótkiego pobytu dziennego dla dzieci niepełnosprawnych. W trakcie konferencji była mowa o pułapce świadczeniowej, długofalowych skutkach pozostawania poza rynkiem pracy, wspomniano o braku opieki nad rodzeństwem dzieci niepełnosprawnych, o braku wsparcia psychologicznego dla rodzin. Na zakończenie konferencji podczas panelu dyskusyjnego mówiliśmy o problemach z SUO (był to wcześniej także temat wystąpienia jednej z prelegentek), o braku regulacji w Prawie Pracy uwzględniających szczególną sytuację pracujących rodziców dzieci niepełnosprawnych. 

To na pewno jest mozolna praca na lata, wierzę jednak, że ma ona sens. I cieszę się, że są organizacje, które ten wysiłek podejmują. 

Prywatnie ogromnie cieszę się z poznania trzech fantastycznych kobiet, które bardzo cenię a które do tej pory znałam tylko wirtualnie. Ago, Doroto, Joanno, liczę na powtórkę spotkania i na więcej czasu na przegadanie miliarda nieprzegadanych spraw.

Konferencja była tłumaczona na język migowy

Wyzwania związane z godzeniem ról rodzica i pracownika

Przypadło mi w udziale powiedzenie kilku słów na dość trudny temat. Trudny, bo po pierwsze kontrowersyjny (praca jako konieczność czy przywilej?), bo po wtóre rodziny, w których pracują obydwoje rodzice, to ciągle wyjątek. To chociażby ze względu na brak rozwiązań systemowych, problemy z zapewnieniem dziecku odpowiedniej opieki na czas pracy, na przepisy zabraniające rodzicom dzieci niepełnosprawnych pobierających świadczenie pielęgnacyjne dorobić choćby 1 zł. 

Niektórzy z pracujących rodziców dzieci niepełnosprawnych mówią o sobie, że są szczęściarzami, bo mogą pracować, podczas gdy dziecko ma zapewnioną odpowiednią opiekę. Inni, że do poczucia bycia szczęściarzem brak im spokoju, oddechu i odpoczynku. Praca zabiera im ostatnie wolne chwile i jest kolejnym źródłem stresu. Bycie rodzicem dziecka niepełnosprawnego jest ogromnym życiowym wyzwaniem, połączenie tej roli z rolą pracownika jest wyzwaniem podwójnym.

Ja widzę siebie w grupie szczęściarzy – mimo wszystkich wyzwań związanych z godzeniem ról mamy i pracownika. Praca zawodowa jest dla mnie źródłem spełnienia, poczucia wartości, odpoczynku emocjonalnego, jest także oderwaniem od codzienności - realizuję swoje pasje, rozwijam się. Z drugiej strony jednak stawia przede mną liczne wyzwania. Pracuję, nie tylko dlatego, że mogę i chcę, ale i dlatego, że muszę - jak każdy inny człowiek. Chcę pracować ze względów, o których mówiłam przed chwilą, mogę zaś dzięki mężowi, który przejął na siebie obowiązek codziennej opieki nad naszym synem (marzymy o chwili, kiedy i mąż będzie mógł wrócić do życia zawodowego). Muszę pracować, bo takie są brutalne realia ekonomiczne - skoro jeden rodzic opiekuje się dzieckiem, drugi po prostu nie ma innego wyjścia.

Lista wyzwań związanych z pogodzeniem ról pracownika i rodzica jest według mnie dość długa.

Wyzwanie nr 1 

Poczucie winy

Towarzyszy mi ono właściwie co dnia - szczególnie w stosunku do niepracującego męża. Ja wychodzę z domu, idę do ludzi, mogę na kilka godzin zmienić otoczenie, odpocząć od naszego wymagającego syna, mąż nie ma takiej możliwości. Szczególnie trudno mi wyjść z domu, gdy z dzieckiem nie dzieje się najlepiej – gdy jest chore, lub gdy ma złe samopoczucie i mocno daje się we znaki. Wtedy czuję, że składanie opieki nad synem tylko na barki męża jest po prostu nie fair. Często mam też poczucie winy w stosunku do syna, który prosi, bym nie wychodziła do pracy, lecz na przykład pobawiła się z nim, lub żeby tym razem książeczkę przeczytała mu mama a nie tata.

Poczucie winy jest zdecydowanie największym problemem i najtrudniej jest mi sobie z nim poradzić.

                                                                 

Wyzwanie nr 2 

Świadomość odpowiedzialności

Wydaje mi się, że jest ona obecna szczególnie w rodzinach, w których pracuje jeden rodzic. Utrata pracy choćby na krótki okres czasu może spowodować fatalne w skutkach zachwianie napiętego rodzinnego budżetu. To, oprócz wszystkich innych skutków, z kolei może spowodować ten najtrudniejszy do zaakceptowania przez rodziców - niemożność zapewnienia dziecku odpowiedniego wsparcia terapeutycznego.

Świadomość ta jest dla mnie jest ogromnie stresująca.

Wyzwanie nr 3 

Poczucie lojalności w stosunku do pracodawcy i rodziny

Jako mama chcę być obecna przy dziecku szczególnie w trudnych chwilach, takich jak choroba, pobyt w szpitalu. Chcę być lojalna zarówno w stosunku do rodziny, jak i do pracodawcy - dawać z siebie maksymalnie dużo – i w pracy i w domu. W pracy staram się zawsze dawać maksimum z siebie, bo wręcz paraliżująca jest dla mnie obawa, że ktoś może mi zarzucić, że oczekuję specjalnego traktowania, bo jestem rodzicem dziecka niepełnosprawnego. Nie oczekuję tego. Zapewne też z tego właśnie powodu czasami biorę na siebie za dużo obowiązków. Właśnie, żeby udowodnić, że nie oczekuję specjalnego traktowania.

Wyzwanie nr 4 

Zmęczenie

Zmęczenie fizyczne jest szczególnie dokuczliwe po kilku pod rząd nieprzespanych nocach. Nie ma co się długo nad tą kwestią rozwodzić. Zmęczenie to zmęczenie – jedynie hektolitry mocnej kawy pomagają. A i to nie zawsze.

Zmęczenie emocjonalne wywołane wyzwaniami, o których wcześniej wspominałam, obciąża przy tym dodatkowo.

Wyzwanie nr 5 

Przenoszenie stresu z domu do pracy i odwrotnie

Trzeba nauczyć się bardzo jasno rozdzielać obie strefy – prywatną i zawodową. Jeszcze bardziej niż wtedy, gdy jest się rodzicem zdrowego dziecka. Jest to konieczne, aby wyjście do pracy wykorzystać na oderwanie się od bycia tylko rodzicem-opiekunem, na emocjonalny odpoczynek. W domu dość zaś jest dość stresów, żeby przynosić tu jeszcze te zawodowe.

Wyzwanie nr  6 

Stereotypowe postrzeganie matki dziecka niepełnosprawnego

W podjęciu pracy zawodowej nie pomagają wszechobecne stereotypy społeczne dotykające w sposób szczególny kobiety – postrzeganej jako matka-Polka, poświęcająca się w pełni wychowaniu dziecka, nie mająca prawa do wyjścia z domu w celach towarzyskich, czy też do pracy.

Jesteś matką dziecka niepełnosprawnego, więc z godnością i (najlepiej jeszcze) z miną cierpiętnicy powinnaś nosić to brzemię. O włosienicy nie wspomnę. Sytuacji nie poprawiają krążące okresowo w Internecie przypowieści o tym, jak to Bóg ponoć wybiera matki dzieci niepełnosprawnych. Tymczasem nie ma w nas nic z matkoboskości. Jesteśmy zwyczajnymi ludźmi i jako tacy (takie) mamy prawo do zmęczenia, popełniania błędów, odpoczynku i realizowania pasji.

Przez fakt powrotu do życia zawodowego nie stajemy się złymi matkami.

Wyzwanie nr  7 

Zmiana sposobu postrzegania siebie

Chcąc wrócić do życia zawodowego, należy także stawić czoła kolejnemu wyzwaniu – trzeba przewartościować rolę rodzica. To przekonanie tkwiące bardzo głęboko w wielu z nas o konieczności bycia matką/ojcem doskonałym, w pełni poświęcającym się dziecku, skoncentrowanym tylko na dziecku wymagającym przecież zdecydowanie większej uwagi niż dziecko zdrowe, nie jest dobre dla nikogo w rodzinie. Ani dla małżonka, ani dla dziecka zdrowego (bo stoi ono wiecznie w cieniu chorego brata/siostry), ani dla samego dziecka niepełnosprawnego. Prowadzi ono bowiem w wielu przypadkach według mnie do – proszę pozwolić ująć mi to w cudzysłów – do podwójnego ubezwłasnowolnienia dziecka - ciągłego wyręczania go (bo niepełnosprawny), tłumaczenia z kolejnych zachowań zakłócających (bo niepełnosprawny), stawiania na pierwszym planie (bo niepełnosprawny). Takie podejście zakłóca i tak bardzo kruchą homeostazę rodziny.

Według mnie przewartościowanie roli rodzica z bycia rodzicem doskonałym, poświęcającym się w pełni dziecku na bycie rodzicem wystarczająco dobrym, danie sobie prawa do niedoskonałości i odpoczynku, daje rodzinie i samemu dziecku niepełnosprawnemu o wiele więcej niż, w sumie tylko pozorna doskonałość rodzicielska.

Wyzwanie nr  8 

Umiejętność delegowania zadań w domu i w pracy

To kolejna ważna lekcja, na odebranie której, trzeba być otwartym. Zaakceptowanie faktu, że nie jest się mistrzem/mistrzynią w jakiejś dziedzinie, że inni wykonają dane zadanie równie dobrze jak ja (albo i lepiej), że nie muszę kontrolować wszystkiego, jest bezcennym doświadczeniem. Przy tym podejście takie daje oddech i przestrzeń na zajęcie się innymi sprawami – np. czytaniem książki dziecku.

Wyzwanie nr  9 

Umiejętność zarządzania czasem

Myślę, że w dyscyplinie rozciągania czasu i zarządzania nim rodzice dzieci niepełnosprawnych są mistrzami. Niestety robimy to kosztem snu, odpoczynku i eksploatując własne siły (patrz wyzwanie nr 4 - zmęczenie). Za to w pracy zawodowej umiejętność ta staje się ogromnym atutem.

Wyzwanie nr 10 

Ujrzenie problemu w problemie

Zdarza mi się w pracy w kontaktach międzyludzkich nie dość poważnie podchodzić do kwestii będących dla innych potencjalnym źródłem problemów interpersonalnych. Czasem niektóre kwestie wydają mi się być mało ważne - punkt odniesienia w życiu prywatnym bowiem mocno podwyższa poprzeczkę dla pojęcia problem. Wszystko, co znajduje się poniżej, problemem nie jest. Czasem takie podejście może się wydawać koleżankom i kolegom z pracy lekceważące.

Pogodzenie ról rodzica i pracownika nie jest łatwym zadaniem. Niejednokrotnie wymaga od pracujących rodziców naprawdę wiele wysiłku – i to zarówno w życiu prywatnym jak i zawodowym. Podjęcie pracy zawodowej jest czasami koniecznością podyktowaną warunkami życia, bywa też ratunkiem dla sfery emocjonalnej – daje poczucie spełnienia, satysfakcję, umożliwia oderwanie od problemów dnia codziennego, trudów opieki nad dzieckiem, daje rodzicowi możliwość podładowania akumulatorów emocjonalnych, aby sprostać wyzwaniu, jakim jest bycie rodzicem dziecka niepełnosprawnego. Aktywność zawodowa choćby na kilka, kilkanaście godzin w tygodniu jest także szansą łatwiejszego powrotu na rynek pracy po uzyskaniu przez dziecko samodzielności, lub po znalezieniu placówki, w której może ono przebywać w godzinach pracy rodzica. Ułatwia powrót do życia zawodowego także w najdramatyczniejszej życiowej sytuacji – po śmierci dziecka, którym rodzic zajmował się przez kilka, kilkanaście lat jego życia.

Czy warto pojąć wyzwanie powrotu do pracy zawodowej, musi rozstrzygnąć każdy z nas z osobna. Ogromnie dużo jest zmiennych w sytuacji każdej rodziny z dzieckiem niepełnosprawnym. To, co mi daje satysfakcję, dla innej osoby może być źródłem nadmiernego obciążenia. Uważam, że każdy rodzic powinien mieć możliwość podjęcia decyzji o tym, czy chce i czy może wrócić do pracy zawodowej. Rozwiązania systemowe powinny umożliwiać mu podjęcie tej decyzji. Tymczasem najczęściej to właśnie one stoją na drodze powrotu do życia zawodowego.